|
Hizkuntzaren teknologian euskarak, bere kabuz, aurrera
egitea nahi badugu, sortzaile euskaldunak behar ditugu.
Euskarak eta euskaldunok, Informazio eta Komunikazioaren
Gizartearen errokari erantzun ahal izateko, profesional
euskaldunak behar ditugu. 
Unibertsitate mailako euskarazko masterrak ez dira asko.
Hamaika ahalegin eta ilusioren fruituak dira. Zenbat irakasle
eta ikasle, hor, lanean elkarrekin! Euskal Herriko
unibertsitateetako curriculum ofizialak betetzen ez dituzten
zuloak betetzera datoz, proiektu berriak zabalduz: euskarazko
kazetaritza, hizkuntzaren teknologiak, herri-erakundeen
kudeaketa, soziolinguistika. HIZTEK masterrak giza talde baten
ilusioa biltzen du, eta hirugarren aldiz bere ateak zabaltzen
ditu. Ikus dezagun non kokatzen den eta zer sortu nahi duen.
Hizkuntza-Teknologiak funtsezkoak dira Informazio eta
Komunikazioaren Gizartea esaten dugun horretan. Epe ertainean
pertsona eta makinen arteko komunikazioa, hainbat aplikazio
informatikotan, geure hizkuntzan egin ahal izango dugu, ez
makinaren hizkuntzan. Tresna mugatuak izango dira, eta beti
errore-maila batekin, baina, hala ere, laguntza ederra emango
digute. Gaur egun eskura ditugu horrelako zenbait
hizkuntza-aplikazio, halanola: ortografia-zuzentzaileak eta
estilo-zuzentzaileak, hiztegi-kontsultak on-line,
itzulpen-laguntzak, Interneterako bilatzaileak, hizketa testua
bihurtzen duten sistemak, testua irakurtzen dutenak edo
bigarren hizkuntza ikasteko sistemak. Baina horrelako sistema
gehienak ingeleserako balio dute, ez beste hizkuntzetarako.
Beste hizkuntzetako hiztunok ahalegin handia egin behar dugu
atzean ez gelditzeko, are gehiago euskara bezalako hizkuntza
txikikoek.
Arazoa onura bihurtuta
Betiko leloa da hori; ematen du beti ibili behar garela
negarrez gure txikitasunarengatik eta gure ezintasunarengatik.
Baina ezetz! Gure alde ere joka dezake egoera horrek. Nola?
Ikus dezagun bada. Argi dago hizkuntzaren industria honetan
ingeleserako produktuen merkatua oso handia dela, baina alor
honetan gabiltzan zenbait ikertalde eta enpresak uste dugu
produktu horiek ez direla zabaldu modu egokian beste
hizkuntzetarako, badagoela espazio eta zeregin, ikerketan eta
produktuen mailan ere bai, gure ekarpenak bideratu ahal
izateko. Guk euskaldunok, eta oro har europarrok ere, ohituta
gaude eleaniztasunean bizi izaten, eta horren ondorioz,
gaitasun handiagoa lortu dugu eleaniztasuna lantzeko. Gure
kasuan, gainera, euskara oso bestelako ezaugarriak dituenez,
probaleku ezin hobea dugu geure elea hizkuntza-produktu
informatikoen moldagarritasuna frogatu ahal izateko. Beraz,
alde batetik hainbat ahalegin, gastu eta buruhauste ekartzen
digun eleaniztasunak, beste alde batetik, arazo horiei aurre
egiten ikasi eta gero, kokapen oso aurreratuan jartzen gaitu
nazioarteko mailan ekarpen esanguratsuak egiteko. Beraz, hemen
sor dezakegun Hizkuntza-Teknologia esportagarria eta
nazioartekora ateratzeko modukoa izango dela uste dugu.
Euskararen egoera hizkuntza teknologian
orain
Aztertzen badugu Euskararen Softwarearen Katalogoa
(http://www.ueu.org/softkat)
hizkuntzaren prozesamenduarekin lotuta dauden 28 aplikazioak
aurkituko ditugu honela sailkatuta: ediziorako laguntzak
(Xuxen eta Elhuyar-Word), hizketaren tratamendua (Bizkaieraren
Fonoteka eta AhoTTS Testu-Ahots Bihurgailua), Euskara ikasteko
metodoak (Bai & Bye, BOGA eta HEZINET), Lematizatzailea
eta informazioa bilatzeko tresna (Euslem), datu-base
dokumentala (Kapsula), corpus (XX. mendekoa), eta 16 baliabide
lexikal (hiztegiak, esamoldeak, ...). Esan dezakegu, beraz, ez
gaudela basamortuan, hori ez dela hutsaren hurrengoa, baina
bai oso gutxi gaztelaniarako, frantseserako edo, batez ere,
ingeleserako eskuragarri dauden ehunka programa eta
baliabiderekin alderatzen badugu.
Eginkizuna
IXA taldearen 15 urteko ibilbidean urrats-kate bat definitu
dugu hizkuntzaren teknologiari estrategia baten arabera
ekiteko. Ideia nagusia oso sinplea da: Hasieran oinarrizko
baliabideak eta tresnak sortu behar dira, eta geroago sortu
merkatu-aplikazioak. Alderantziz ez dela egin behar!
Produktu posibleen artean bereiztu izan ditugu zein diren
hizkuntza-baliabide, zein tresna, eta zein merkatuko
aplikazioa. Eta horren arabera baliabide, tresna edo aplikazio
bakoitza noiz egin behar den aurreikusi izan dugu, ekoizpen
prozesu hori optimizatu nahian. Produktu bakoitza produktu
berrien garapenean ahalik eta modu zabalenean berrerabilia
izatea da gure helburua.
Eskuragarri diren baliabide, tresna eta aplikazioen
katalogo integratua behar da. Geure hizkuntzarentzat eta
antzeko hizkuntzentzat. Talde desberdinetan lan bera
errepikatzea dirua eta lana xahutzea da. Ezinbestekoa lanen
koordinazioa. Emaitzak publikoak izan beharko lirateke, beste
ikertzaileek erabiltzeko moduan utzi beharko lirateke.
Euskararako baliabide linguistikoak sortu beharko dira:
testu-bilketa (corpus orokorra, berezituak eta eleanizdunak,
ahal bada 100 milioi hitzekoa). Hiztegi elektronioak eta
hitzen sailkapen orokorra adieraren arabera.
Aplikazio berriak plazaratu beharko dira:
informazio-bilatzaileak (eguraldi-parteak, burtsa, kirolak,
berriak, bideo-eskaerak, irudi–eskaerak, ...), domotika,
itzulpen-laguntzak. irakaskuntza-sistemak (e-learning),
elbarrientzako laguntzak, telebista digitala,
elkarrizketa-sistemak, multimedia-sistemak, ...
Ingeniaritza linguistikoan I+G horretan (Ikerketan eta
Garapenean) arituko den komunitate zabal bat sortu behar dugu.
Gaur, 2003. urtean, estimatzen dugu 120-150 pertsona gabiltza
lanean Euskal Herrian hizkuntzaren prozesamenduaren inguruan,
zuzenki edo zeharka. HIZKING21 proiektu estrategikoaren
barruan, gauzak ondo planifikatuz gero eta formazio-plan
egokiak aurrera eramanez gero (masterrak eta
doktorego-programak), urte gutxi barru zenbaki hori bikoiztu
edo hirukoiztu egin daitekeela aurreikusten dugu. Komunitate
horrek, noski, konpartitu beharko ditu metodologiak,
teknologia, algoritmoak eta programak.
HIZKING21 proiektuan inguruan bildu garenok (Elhuyar
fundazioa, VICOMTech, Robotiker eta EHUko Aholab eta IXA
taldeak) etorkizun horretan sinisten dugunez, konpromisoa
hartu dugu eragile-lanak egiteko gure gizartean. Gure lana
esparru hauetan egingo dugu: formazioa, nazioarteko
lankidetza, azpiegiturak, oinarrizko baliabideak eta behatoki
teknologikoa.
Formazio-plan horretan kokatzen da UEUren papera. Udako
Euskal Unibertsitateak heziketa-behar hori bete ahal izateko,
hainbat unibertsitate eta enpresatako adituak bilduz,
2001/2002 ikasturtean HIZKUNTZA-TEKNOLOGIAK masterra jarri
zuen martxan. Ikasketa berri honek UPV/EHUren oniritzia jaso
du, eta beraz, unibertsitateak bere titulu propio hau bere
babesarekin zabaldu du. Udako Euskal Unibertsitatea eta EHUko
Lengoaia eta Sistema Informatikoak sailaren arteko lankidetzak
fruitu onak eman ditu. Orduan hasi ziren hogei ikasleetatik
bederatzi ari dira gaur egun lanean Hizkuntzaren Teknologiaren
alorrean.
Nazioartekoan puntako mailan mugituko den industria sendoa
sortu dezakegu. Ikertalde, enpresa eta erakunde ofizialetatik
ahaleginak egiten ari gara asmo horiek gauzatzeko. Aldi berean
Hizkuntzaren Teknologiarako adituak prestatu behar dira,
horixe lortu nahi du UEUren HIZTEK
masterrak. Informatikariak, ingeniariak, hizkuntzalari eta
filologoak dira harrobi horretarako lehengaia.
(KEPA SARASOLA EHUko irakasle, IXA taldeko kide
eta UEUko kide da)
|
.gif){kind=small}
